Vandaag, woensdag 18 oktober 2017, groot feest voor en met de kinderen van de Kuyperschool en de Idenburgschool. Feest omdat het dit jaar 150 jaar geleden is dat de eerste protestants christelijk school op Andijk in gebruik genomen werd.
De eerste spreuk die de kinderen moesten leren was: ‘Ik heb lief, die Mij liefhebben; en die Mij vroeg zoeken, zullen Mij vinden’. (Spreuken 8:17 SV. Een tekst waarin een prachtige belofte ligt opgesloten.)
150 jaar geleden: de aanleiding
“Ja!” Wanneer er kinderen gedoopt worden, klinkt van harte het JA! als antwoord op de doopvragen die aan de ouders gesteld worden. In de 19e eeuw was dat niet anders. Maar één van die doopvragen gaf Andijker ouders tot 1868 een onrustig gevoel. Deze vraag: “Belooft u uw kind(eren) te onderwijzen en te laten onderwijzen in de christelijke leer?”. Van dat laatste – het laten onderwijzen – kwam tot voor 150 jaar terug weinig terecht. Immers: er was op Andijk alleen een openbare school waar schoolgaande kinderen totaal geen christelijk onderwijs kregen.
Het verlangen naar goed christelijk onderwijs brengt in 1865 de kerkenraad van de Christelijk Afgescheiden Gereformeerde Gemeente van Andijk (de huidige Gereformeerde Kerk te Andijk) tot het voorstel om te streven naar een christelijke school op Andijk. Een commissie van zes leden wordt daarop aangesteld om ‘onder biddend opzien tot den Heere werkzaam te zijn ter verkrijging van het voorgestelde en zeer gewenschte doel’.
De eerste onderwijzer was J.de Vries uit Koudum.Hij ontving zo’n 500 à 600 guldens per jaar en daarbij nog wat schenkingen: in de herfst duizend lange turven en in de slachtmaand een varken.
De bouw
De inzet van de commissieleden heeft – met erkenning van ‘de goedertierenheid des Heeren, die zo kennelijk de werkzaamheden had willen zegenen’ – tot resultaat dat met de bouw van een schoolgebouw met één lokaal en een onderwijzerswoning kan worden begonnen. Alles onder één dak, behalve het ‘sekreet’: dat stond aan de slootkant.
Opening
Op 5 december 1867 is het dan zover: de Gereformeerde Gemeenteschool wordt in gebruik genomen! Een dag van blijdschap die ‘s avonds wordt afgesloten met een bidstond om ‘de zegen des Allerhoogsten bij de voortgang af te smeken’.
Voor het schoonhouden van de school kreeg de heer de Vries nog eens fl. 7,50 per jaar en verder verdiende hij nog iets bij met voorzingen in de kerk. In 1895 overleed de heer De Vries, na 28 jaar zijn beste krachten aan de school te hebben gegeven.
Voortgang
Het gaat goed met de school. Begonnen met 40 kinderen groeit het al snel naar 70 kinderen – met nog steeds één lokaal en één onderwijzer. Uitbreiding wordt nodig, ook doordat er uit Medemblik en Enkhuizen aanvragen komen om kinderen te plaatsen. In 1889, er zijn inmiddels 90 kinderen op de school, wordt het besluit genomen om een tweede lokaal te bouwen en een tweede onderwijzer aan te stellen. In 1897 wordt de school een driemansschool met drie lokalen. In de lokalen staan lange banken waaraan minstens vier kinderen zitten. In 1899 wordt besloten dat de school niet meer van de kerk uit moet gaan, maar van de ouders. Per 8 mei is de school van de ‘Vereniging voor Gereformeerd Lager Onderwijs’. Het uitgangspunt blijft hetzelfde: ‘de vreze des Heren is het beginsel der wijsheid’ (Psalm 111:10).
De morgenschooltijd was van 9 tot 11, de middag van 1 tot kwart over drie. Kinderen die ver weg woonden bleven over op school. De meester zette dan een emmer water op school met een houten napje erbij, zodat de dorst gelest kon worden. En de muizen die op de kruimels afkwamen werden met de aanwijsstok verjaagd ….
En wéér te klein!
Eind 1910 telt de school 121 leerlingen, uitbreiding is noodzakelijk, en de vraag dringt zich op: één nieuwe school bouwen of moeten we naar twee scholen toe? Een commissie, bestaande uit zeven leden van de vereniging, gaat aan de slag om tot een goed plan te komen. Op 1 oktober 1912 is het zover dat er grond in het centrum van Andijk eigendom wordt van de vereniging en op 1 mei 1913 het naastgelegen ‘huis met de boet’. Een vlotte bouw ligt in het verschiet.
Maar helaas! Er komt onenigheid onder de leden. Op West wil men de bestaande school behouden; op Oost moet dan maar een tweede school komen. Wat volgt is anderhalf jaar gesteggel, pas in 1914 – inmiddels zijn er meer dan 150 leerlingen -, kan men beginnen met de bouw van een nieuwe school met vier lokalen en een woning voor het hoofd der school; daar waar nu de huizen Dijkweg 138 t/m 143 staan. Bouwkosten plm. 18.000 gulden. Deze school zal later de naam ‘Dr. A. Kuyperschool’ krijgen.
Een aantal leden bedankt als lid, zij zijn het niet eens met de locatie. Zij kopen in 1914 grond en huis Oost-op voor de bouw van een tweede, kleinere, school. De oorlog en daarmee gepaard gaande mobilisatie zorgt voor veel onrust, maar ook de gewone dingen gaan door. In 1916 wordt, voor plm. 6000 gulden, deze ‘School met den Bijbel’ gebouwd naast het bestaande huis. Bij de start zijn er 36 leerlingen en twee onderwijzers. In 1921 komt daar een derde lokaal bij en In 1931 (eerste steen 20 oktober 1930) komt er een nieuw, vierklassig, schoolgebouw (nu Dijkweg 30) en in 1946 verandert de naam in ‘Mr. A.W.F Idenburgschool’.
Groei zet door
In 1927 groeit de Gereformeerde School (later: Kuyperschool) naar 5 lokalen en wordt er centrale verwarming aangelegd. Tien jaar later is de school weer te klein, een tijdelijke oplossing wordt gevonden in een lokaal van de Gereformeerde Kerk. Door de School met de Bijbel (later: Idenburgschool) is in de afgelopen jaren gevraagd om een aantal leerlingen naar hen over te hevelen, maar daar komt geen overeenstemming over. De matige onderlinge verhouding blijkt ook weer als in 1937 bij de feestelijke ingebruikname van de nieuwe uitbreiding geen afvaardiging van de School met de Bijbel aanwezig is. Er is wel thee, koffie en koek, ja, zelfs sigaren worden aangeboden!
Oorlogsjaren
In augustus 1940 zijn de Duitse bezetters de baas. Anti-Duitse boeken moeten worden verwijderd uit de bibliotheek en vlaggen en koninginnefeesten worden verboden. In oktober moeten de onderwijzers schriftelijk verklaren dat ze geen Joods bloed in de familie hebben en een verklaring tekenen waarin ze gehoorzaamheid aan het gezag beloven. Een jaar later wordt een opgave gevraagd van de Joodse kinderen op school. Deze behoren ‘in een andere omgeving’ onderwijs te ontvangen. Het bestuur acht dit in strijd met haar beginsel en weigert gehoor te geven aan deze anti-Joodse maatregel. Er zijn inmiddels 250 leerlingen.
Later in de oorlogsjaren ontstaat er papierschaarste en komt er een gebrek aan brandstof. De school is dan ook soms gesloten. In 1944 worden brandblussers aangeschaft in verband met het drukke vliegverkeer boven ons dorp.
Handwerkles. Het handwerkonderwijs moest bestaan uit nuttige handwerken: breien en naaien. Haken werd niet toegestaan, dat was niet nuttig genoeg.
Samenwerking
In 1945 komt men dan toch tot een samenwerking van de beide christelijke scholen (met samen 406 kinderen) en de vorming van één schoolbestuur: de vereniging ‘Gereformeerd School Onderwijs’. De schoolgrenzen blijven echter door de jaren heen een twistpunt: één of meerdere kinderen van school te laten wisselen om één van de onderwijzers voor de school te behouden.
In 1966 vertrekt het hoofd van de Idenburgschool en wordt er over gesproken of er wel een nieuw hoofd moet worden benoemd of dat deze school een dependance van de Dr. A. Kuyperschool gaat worden. Er wordt met grote meerderheid van stemmen beslist dat de Idenburgschool zelfstandig zal blijven bestaan.
Kleuterschool
In januari 1946 wordt een bestuur samengesteld dat moet komen tot het starten van een christelijke kleuterschool. Nog voor er een lokaal beschikbaar is stromen de aanmeldingen al binnen. Aan het Hornpad stelt W.Mantel de bovenverdieping van zijn schuur ter beschikking. Na de aanschaf van 28 banken wordt op 5 mei 1946 de Christelijke Kleuterschool geopend. Op 2 december van het jaar daarop wordt op west de tweede Christelijke Kleuterschool geopend. In 1951 is het aantal kleuters sterk teruggelopen. Er worden twee leidsters ontslagen, zodat op iedere kleuterschool één leidster overblijft. Die tegen een geringe vergoeding ook nog de school schoonmaken ….
In 1954 tellen de kleuterscholen ieder ongeveer 40 kinderen van 4 tot 6 jaar. Er komen plannen voor het bouwen van een nieuwe kleuterschool aan de Prinses Marijkestraat. Deze ‘Prinses Marijkeschool’, met 99 kinderen in drie lokalen en een speellokaal, wordt op 4 oktober 1957 geopend.
1974: gezamenlijk
De besturen van de kleuterschool en de lagere school gaan samen. Op 28 maart 1974 wordt de nieuwe Protestants Christelijke Vereniging voor Kleuter- en Basisonderwijs opgericht. Met de kleuterschool gaat het goed. Er ontstaat een wachtlijst van 22 kleuters. Er komt een nieuw lokaal en een vierde juf bij.
Idenburgschool
In 1977 wordt de Idenburgschool gerenoveerd en met twee lokalen uitgebreid. De opening vindt op 31 augustus 1977 plaats. In 1979 raakt de Idenburgschool een aantal kinderen kwijt aan een school voor kinderen van de Gereformeerde Gemeente in Lelystad. Er moet een leerkracht vertrekken en er komt een lokaal leeg te staan.
Kuyperschool
Eveneens in 1977 raakt het gebouw van de Kuyperschool ‘op’. Er komen plannen voor nieuwbouw. De nieuwe school – de huidige Kuyperschool – wordt op 14 januari 1983 geopend. Later komen hier ook de kleuters, de groepen 1 en 2, op school. De kleuterschool aan de Prinses Marijkestraat wordt gesloopt, daar staan nu huizen.
Bestuurlijke fusies
Fusienoodzaak ontstaat doordat scholen steeds meer ondernemingen worden met de nodige risico’s op financieel en personeel vlak. Na eerder al een samenwerkingsverband te zijn aangegaan met Medemblik en Opperdoes (in onderwijsvereniging Meander) is de vereniging sinds 4 december 2003 gefuseerd met zes Helderse basisscholen en scholen in Wieringen en de Wieringermeer onder de stichting Kopwerk. Totaal 21 protestants-christelijke basisscholen met samen plm. 3500 leerlingen (in Andijk dit jaar ruim 300 leerlingen).
Overzicht samengesteld door Jan R. Koen.
Voornaamste bron: het boek ‘In een Ommezien’, uitgegeven ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan van de Vereniging voor Protestants Christelijk Basisonderwijs te Andijk.